14 làng nghề truyền thống tại mảnh đất “trăm nghề” Nam Định

Không phải ngẫu nhiên mà Nam Định được mệnh danh là “đất trăm nghề”. Nơi đây đã và đang tồn tại phát triển hàng trăm làng nghề từ xa xưa từng nổi tiếng khắp vùng Sơn Nam Hạ. Đến bất cứ địa phương nào trong tỉnh, chúng ra đều bắt gặp những di tích thờ các ông tổ nghề và các lễ hội tôn vinh nghề truyền thống.

1. Làng nghề nấu rượu Kiên Lao Nam Định

Nhắc đến rượu ở Nam Định là phải kể đến rượu ở Tổng Kiên Lao, nay là hai xã Xuân Kiên – Xuân Tiến, huyện Xuân Trường. Rượu Kiên Lao đã có từ thời nào thì không ai nhớ, chỉ biết rằng, thời chống Pháp rượu ở khu vực này đã nổi tiếng ngon, thơm.

Ảnh: Làng nghề nấu rượu Kiên Lao Nam Định

Ở Tổng Kiên Lao xưa, nhà nào cũng nấu rượu nhưng chỉ mang tính chất tự cung tự cấp, làm ra chỉ để phục vụ chính nhu cầu hàng ngày của nhân dân trong vùng. Tiếng ngon rượu Kiên Lao được nhiều người sành xứ Bắc tìm đến mua, đưa lên đất Kinh Kỳ làm vật biếu lễ.

Ngày nay làng vẫn còn nhiều gia đình làm nghề để tự phục vụ. Người Kiên Lao tự hào là làng nghề làm ra rượu nhưng không có người nghiện thức uống này. Họ uống rượu để thưởng thức, nhâm nhi và bàn công chuyện chứ không phải để nhậu nhẹt đến say sỉn.

2. Làng nghề làm phở

Nơi đây được coi là thuỷ tổ của nghề phở. Ở đây là làng nghề làm phở nhiều nhất, lâu năm nhất và “độc quyền” với món phở bò. Ngày xưa làm bánh phở phải chọn thứ gạo mùa, gạo chiêm từ vụ trước, để cho hết nhựa, đem nghiền bằng cối xay đá. Bột trắng, dai, sau đó đem tráng mỏng trên nồi nước quạt than củi cho chín nục. Thời đó ngay chọn gạo để làm bánh phở cũng chỉ đích danh thứ gạo tấm vì hạt gạo gãy 2/3, làm rất dai, trắng và thơm nục.

Ở xã Đồng Sơn, ngoài họ Cồ chiếm số đông thì còn nhiều họ khác nữa cũng làm bánh phở như: Họ Vũ, họ Phan, họ Đoàn, họ Nguyễn….tất cả đều làm lên thương hiệu phở gia truyền Nam Định.

Ảnh: Làng nghề làm phở

3. Làng nghề mây tre đan Thạch Cầu – Nam Trực Nam Định

Làng thuộc xã Nam Tiến, huyện Nam Trực. Ở nơi đây, từ các cụ già đã ngoài bảy mươi đến những đứa trẻ mới lên mười đều có thể thoăn thoắt đan tre, thế nên nghề đã phát triển hàng trăm năm nay. Tre và mây nguyên liệu phải già, tre có dóng dài, càng thẳng càng tốt. Tre nứa được chặt về, ngâm dưới ao ít nhất một tháng để chống mối mọt mới được mang lên chẻ vót.

Những gióng thẳng được làm nan chính, ngọn và gốc để làm cạp và nan dát. Công đoạn chẻ nan phải làm liên tục và nhanh vì để lâu tre sẽ bị khô. Những sợi mây già được chẻ mỏng, phơi cho săn rồi lại ngâm nước cho mềm, lột một lần nữa cho mỏng. Người thợ dùng dao cán dài, sống dao dày, lưỡi sắc tách tre ra thành từng nan mỏng từ 1 đến 2 mm. Nan được đan thành phên, chêm cho chặt, xong đem ra lò hun khói để lên màu cánh gián là đạt yêu cầu. Thường những người đàn ông sẽ đảm nhiệm việc chẻ nan, uốn cạp, nứt mây và hun còn người già, trẻ em và phụ nữ sẽ đan phên và đem ra chợ bán. Ở đây thường có câu truyền miệng "Thúng Thạch Cầu đứng đầu thiên hạ" cũng là có lý do.

4. Làng nghề dệt tơ lụa Cổ Chất Nam Định

Đã từ rất lâu, cái nghề ươm tơ ở làng Cổ Chất (xã Phương Đình, huyện Trực Ninh, Nam Định) đã đi vào câu ca. bởi đây là nơi khởi sinh ra loại tơ tằm đẹp nổi tiếng đất thành Nam.

Nghề dâu tằm Cổ Chất xưa còn đơn sơ, người dân lấy tơ tằm đan lưới đánh bắt cá trên sông nước. Sau này, người Cổ Chất đã du nhập nghề ươm tơ dệt lụa trải qua nhiều thế kỷ đã trở thành làng nghề tơ Cổ Chất ngày nay. Ấn tượng đầu tiên khi mới bước chân đến ngôi làng cổ này là đâu đâu cũng thấy những bó tơ vàng, tơ trắng óng ả phơi trên những thanh sào tre.

Ảnh: Làng nghề dệt tơ lụa Cổ Chất Nam Định

Làng dệt Cổ Chất với nghề truyền thống đã góp phần cho đất nước một sản phẩm tơ lụa tô thắm cho vẻ duyên dáng của người con gái Việt Nam. Đến làng nghề du khách được tận mắt nhìn những người thợ thủ công ươm tơ, kéo kén dệt lụa trên những khung cửi gỗ thô sơ. Du khách còn có dịp được quan sát cảnh những người nông dân chăn tằm. Sản phẩm của làng nghề là một trong những món đồ lưu niệm mà du khách khó có thể chối từ để kỷ niệm chuyến tham quan du lịch về Nam Định.

5. Làng nghề gỗ La Xuyên Nam Định

La Xuyên là một làng nghề đã có lịch sử ngàn năm với hàng chục thợ giỏi tham gia xây dựng nhiều cung thất, đền đài cho các triều đại phong kiến. Ninh Hữu Hưng ông tổ đầu tiên về lập ấp, truyền nghề cho địa phương là một thợ nổi tiếng đã được hai triều đại Đinh – Lê trọng dụng.

Nghề mộc truyền thống tại đây đỉnh cao là nghệ thuật chạm khắc đã đạt đến độ hoàn hảo. Sản phẩm lớn của họ là những công trình kiến trúc với tòa ngang dãy dọc được mở rộng ra về mặt bằng và nâng cao chiều cao lên với những mái cong cổ kính. Sản phẩm phong phú và thông dụng như hương án, bát biểu, tượng, cửa, võng, sập gụ, tủ chè đều thể hiện trình độ kỹ thuật cao.

6. Làng nghề cây cảnh nổi tiếng Vị Khê

Làng Vị Khê thuộc xã Điền Xá, huyện Nam Trực. Ngôi làng này có tuổi nghề hơn 700 năm. Theo các cụ lớn tuổi kể rằng ông tổ nghề trồng hoa Tô Trung Tự đi đến Nguyễn Gia Trang (nay là làng Vị Khê) thì nhận thấy nơi đây đẹp, ruộng đồng màu mỡ, người dân chất phác, ông đã cho xây nhà để thỉnh thoảng ghé thăm. Không những thế, ông khuyến khích người dân ở đây mở rộng nghề nông, dạy họ trồng hoa, cây cảnh để làm sinh kế. Đến khi nhà Trần cho xây dựng cung Tức Mặc ở Nam Định thì làng hoa Vị Khê có điều kiện phát triển để cung cấp hoa cho cung đình. Từ đó về sau nghề hoa ở đây liên tục phát triển.

Ảnh: Làng nghề cây cảnh nổi tiếng Vị Khê

Ở Vị Khê, quất rất nhiều, thế cây lại đẹp, cứ mỗi độ xuân về quất ở đây được đưa đi đến mọi miền đất nước. Ngoài ra làng còn có nhiều loại hoa như phong lan, hồng trà, hải đường, đỗ quyên, thược dược, lay ơn,... Các loại cây cảnh nổi tiếng ở đây là : Vạn Tuế, Sanh , Si, Tùng La Hán, cau Vua,... Cây được uốn thành nhiều dạng, các tác phẩm tiêu biểu như tháp Effel, tháp Phổ Minh, chim Phượng Hoàng, chim Công,... luôn làm các du khách thích thú, ngỡ ngàng trước những sáng tạo, sự tài hoa của các nghệ nhân.

7. Nghề nặn tò he truyền thống ở thôn Hà Dương

Làng tò he Hà Dương là một làng nghề truyền thống tại thôn Hà Dương, xã Hoàng Nam, huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định. Những năm 1960, nghề nặn tò he đã là nghề chính nuôi sống nhiều gia đình trong thôn, từ đứa trẻ bi bô tập nói đến các cụ đầu bạc ai ai cũng biết nặn tò he. Từ đó, hình thành nên truyền thống một làng nghề sản xuất thực thụ.

Những sản phẩm tò he không chỉ được làm từ những nguyên liệu đơn giản, an toàn với người chơi, gần gũi trong cuộc sống mà qua mỗi con tò he còn gắn với một câu chuyện, sự tích, còn mang tính truyền thụ, giáo dục các em, hướng đến những giá trị chân – thiện – mỹ của cuộc sống.

Dù ngày nay, khi khoa học ngày càng phát triển, đồ chơi điện hiện đại ngày càng phong phú thì nghệ thuật nặn tò he và làng tò he Hà Dương vẫn mãi là giá trị văn hóa cao đẹp của dân tộc cần được gìn giữ và phát huy hơn nữa.

Ảnh: Nghề nặn tò he truyền thống ở thôn Hà Dương

8. Làng nghề nón lá Nghĩa Châu

Xã Nghĩa Châu huyện Nghĩa Hưng cách thành phố Nam Định khoảng 17 km theo đường tỉnh lộ 490. Nơi đây từ lâu đã nổi tiếng với nghề làm nón lá truyền thống.

Hình ảnh các bà, các chị túm năm tụm ba bên gốc tre làng chuyện trò vui vẻ, tay thoăn thoắt khâu nón sẽ để lại cho du khách những ấn tượng khó quên và chắc hẳn việc chọn mua một vài chiếc nón làm kỷ niệm sẽ là một việc không thể nào quên với mỗi du khách khi một lần về với nơi này.

9. Làng nghề nước mắm Sa Châu Nam Định

Làng Gòi tức làng Sa Châu thuộc xã Giao Châu, huyện Giao Thủy. Mắm làng Gòi đã nổi tiếng từ thời vua Minh Mạng. Quanh làng lúc nào cũng dậy mùi nước mắm. Nhà nào cũng hàng hàng lối lối chum vại phơi quanh nhà. Với hơn một trăm hộ làm nghề, sản lượng nước mắm của làng hàng năm lên đến cả 500.000 lít. Thị trường tiêu thụ chủ yếu của nước mắm Sa Châu là trong địa bàn tỉnh và một số tỉnh kế bên như Hà Nam, Thái Bình, Ninh Bình.

Ảnh: Làng nghề nước mắm Sa Châu Nam Định

Cá nhỏ và tép moi tươi ngon được lựa chọn kĩ để làm nguyên liệu. Mùa xuân sẽ dùng cá cá nục, mùa đông thì cá cơm vì trong khoảng thời gian này chúng béo nhất, mắm sẽ không bị đắng. Muối dùng để ướp cá là muối cũ để muối đã hết vị chát, mười tám cân muối đủ để ướp cho một tấn cá. Để cá chín ngấu tự nhiên, sau sáu tháng sẽ đưa ra lọc bằng vải xô đặt trên rổ tre để lọc ra nước mắm nguyên chất. Mắm được "nấu sương, nắng, gió" chứ không nấu lửa. Mắm sau khi lọc ra để phơi ngoài trời nắng cũng như sương đêm sáu tháng nữa những nhất quyết phải tránh mưa cho mắm. Sau sáu tháng này, mắm được rót vào chum đen, chôn ủ trong lòng đất ít nhất một năm mới đem ra dùng.

Mắm làng Gòi sánh như mật ong, trong tựa hổ phách, hương thơm, vị mặn ngọt dù ăn với cơm trắng cũng thấy ấm lòng.

10. Làng nghề Đúc Đồng – Ý Yên Nam Định

Ảnh: Làng nghề Đúc Đồng – Ý Yên Nam Định

Nghề đúc đồng ở Tống Xá gắn với một truyền thuyết. Chuyện rằng, cách đây gần 900 năm, tại Phủ Yên Khánh (nay thuộc tỉnh Ninh Bình), có ông Nguyễn Chí Thành ngay từ nhỏ đã xuất gia theo hầu Thiền sư Giác Không. Ông là người học rất giỏi, đi nhiều nơi, đem học vấn dạy cho mọi người. Trong một lần qua Tống Xá, ông đã dạy cho dân làng cách làm khuôn để đúc đồng.

Nghệ nhân Nguyễn Công Hơn cho biết hầu hết những công đoạn đúc đồng của làng nghề Tống Xá, huyện Ý Yên đều chủ yếu là làm thủ công theo truyền thống. Chính vì lẽ đó, mỗi sản phẩm làm ra đều nhẵn mịn, đẹp và tinh tế không chỉ về hình dáng mà cả các họa tiết đi kèm.

Hiện nay, đồ đồng của làng Tống Xá, huyện Ý Yên, Nam Định không chỉ được tiêu thụ trong nước mà đã xuất khẩu sang hơn 70 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Điều đó tạo nên sự khác biệt lớn khi mà hiện nay, ở nhiều nơi nghề đúc đồng thủ công đã bị mai một.

11. Làng làm kèn Tây duy nhất cả nước tại Nam Định

Ảnh: Làng làm kèn Tây duy nhất cả nước tại Nam Định

Làng Phạm Pháo thuộc xã Hải Minh, huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định từ lâu đã nức tiếng trên dải đất hình chữ S với nghề làm kèn đồng hay còn gọi là "nghề làm kèn Tây".

Ban đầu, những chiếc kèn đồng đều phải mua từ nước ngoài. Gắn bó với chiếc kèn đồng thời gian dài khiến người dân nơi đây tự mày mò học sửa kèn, rồi làm kèn đồng, dần dần, hình thành nghề làm kèn đồng ở làng Phạm Pháo.

12. Làng nghề khăn xếp độc nhất

Thôn Giáp Nhất có vị trí cách thành phố Nam Định hơn 20km về phía Tây Nam. Ít ai biết được rằng, đây là xuất xứ của những chiếc khăn xếp thường thấy trong các lễ hội, đám cưới, mừng thọ ở nhiều tỉnh miền Bắc.

Không ai còn nhớ làng Giáp Nhất có nghề làm khăn từ bao giờ và cũng không ai nhớ ông tổ của nghề là ai. Người dân chỉ biết ông cha cứ đời này qua đời khác truyền lại cho con cháu sau này. Cho đến ngày nay Giáp Nhất vẫn là nơi “giữ hồn Việt” vào những chiếc khăn xếp.

13. Làng làm đèn ông sao Báo Đáp lớn nhất miền Bắc

Làng nghề Báo Đáp có 7 thôn với khoảng 1.000 hộ thì có tới 300 gia đình làm đèn ông sao truyền thống. Trong làng  các cụ già cho đến những em nhỏ mới 7 – 8 tuổi cũng có thể tự hoàn chỉnh một chiếc đèn ông sao. Theo các cụ cao niên trong làng, nghề làm đèn ông sao tại làng Báo Đáp đã có từ lâu đời và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Ảnh: Làng làm đèn ông sao Báo Đáp lớn nhất miền Bắc

Thời gian trước đèn ông sao không được ưa chuộng, hơn nữa phải cạnh tranh với một số mặt hàng đồ chơi hiện đại, ngoại lai khác nên người dân làng nghề không dám làm ồ ạt mà phải vừa làm vừa theo dõi nhu cầu của thị trường. Tuy nhiên vài năm trở lại đây, khi người dân quay lại với các loại đồ chơi truyền thống thì đèn ông sao lại một lần nữa "lên ngôi".

| Xem thêm bản đồ du lịch Nam định : https://bds.net/du-lich/all/all/nam-dinh

( CEO - Founder Trịnh Công )